श्लोक, स्तोत्रे व प्रार्थना

प्रात:स्मरण

वक्रतुण्ड महाकाय सूर्यकोटिसमप्रभ ।
निर्विघ्नं कुरू मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ।। १ ।।
शांताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशं ।
विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभाङ्गम् ।
लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगिभिर्ध्यानगम्यम् ।
वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम् ।। २ ।।
कृष्णाय वासुदेवाय हरये परमात्मने ।
प्रणत्क्लेशनाशाय गोविंदाय नमो नम: ।। ३ ।।
या कुन्देंदुतुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता ।
या वीणावरदंडमंडितकरा या श्वेतपद्मासना ।
या ब्रह्माच्युत्शंकरप्रभृतिभि: देवै सदा वन्दिता ।
सा मां पातु सरस्वती भगवती नि:शेषजाडयापहा ।। ४ ।।
ब्रह्मानंदं परमसुखदं केवलं ज्ञानमूर्तिम् ।
द्वंद्वातीतं गगनसदृशं, तत्त्वमस्यादिलक्षम् ।
एकं नित्यं विमलमचलं सर्वधी: साक्षीभूतम् ।
भावातीतं त्रिगुणरहितं सद्गुरूं तं नमामि ।। ५ ।।
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णु: गुरुर्देवो महेश्वर: ।
गुरु: साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्रीगुरवै नम: ।। ६ ।।
पुण्यश्लोको नलो राजा पुण्यश्लोको युधिष्ठिर: ।
पुण्यश्लोको विदेहश्च पुण्यशोको जनार्दन: ।। ७ ।।
अहिल्या द्रौपदी सीता तारा मंदोदरी तथा ।
पंचकन्या ना स्मरेन्नित्यं महापातकनाशनम् ।। ८ ।।
अश्वत्थामा बलिर्व्यासो हनुमानश्च विभीषण: ।
कृप: परशुरामश्च सप्तैते चिरजीविन: ।। ९ ।।
अयोध्या मथुरा माया काशी कांची अवंतिका ।
पुरी द्वारावती चैव सप्तैता मोक्षदायिका: ।। १० ।।
सर्वमंगलमांगल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके
शरण्ये त्र्यंबके गौरि नारायणि नमोsस्तुते ।। ११ ।।

।। श्रीगणपतिस्तोत्रम् ।।

।। श्रीगणेशाय नम: ।।
।। नारद उवाच ।।
प्रणम्य शिरसा देवं गौरीपुत्रं विनायकम् ।।
भक्तावासं स्मरेन्नित्यमायु:कामार्थसिध्दयेह्वे ।। १ ।।
प्रथमं वक्रतुंडं च एकदन्तं द्वितीयकम् ।।
तृतीयं कृष्णपिंगाक्षं गजवक्त्रं चतुर्थकम् ।। २ ।।
लंबोदरं पंचमं च षष्ठं विकटमेव च ।।
सप्तमं विघ्नराजेन्द्रं ध्यूह्वावर्णं तथाष्टमम् ।। ३ ।।
नवमं भालचंद्रं च दशमं तु विनायकम् ।।
एकादशं गणपति द्वादशं तु गजाननम् ।। ४ ।।
द्वादशैतानि नामानि त्रिसंध्यं य: पठेन्नर: ।।
न च विघ्नभयं तस्य सर्वसिध्दिकरं प्रभो ।। ५ ।।
विद्यार्थी लभते विद्यां धनार्थी लभते धनम् ।।
पुत्रार्थी लभते पुत्रान्मोक्षार्थी लभते गतिम् ।। ६ ।।
जपेद्गणपतिस्तोत्रं षडभिर्मासे फलं लभेत् ।।
संवत्सरेण सिध्दिं च लभते नात्र संशय: ।। ७ ।।
अष्टभ्यो ब्राह्मणेभ्यश्च लिखित्वाय: समर्पयेत् ।।
तस्य विद्या भवेत्सर्वा गणेशस्य प्रसादत: ।। ८ ।।
इति श्रीनारदपुराणे संकष्टनाशनं नाम श्रीगणपतिस्तोत्रं संपूर्णम् ।।

गणपती अथर्वशीर्ष

श्रीमहागणपत्यथर्वशीर्षम् ॥ श्री गणेशाय नमः ॥

ॐ नमस्ते गणपतये ॥ त्वमेव प्रत्यक्षं तत्त्वमसि ॥ त्वमेव केवलं कर्तासि ॥ त्वमेव केवलं धर्तासि ॥ त्वमेव केवलं हर्तासि ॥ त्वमेव सर्वं खल्विदं ब्रम्हासि ॥ त्वं साक्षादात्मासि नित्यम् ॥ १ ॥

ऋतं वच्मि ॥ सत्यं वच्मि ॥ २ ॥

अव त्वं माम् ॥ अव वक्तारम् ॥ अव श्रोतारम् ॥ अव दातारम् ॥ अव धातारम् ॥ अवानूचानमव शिष्यम् ॥ अव पश्चात्तात् ॥ अव पुरस्तात् ॥ अवोत्तरात्तात् ॥ अव दक्षिणात्तात् ॥ अव चोर्ध्वात्तात् ॥ अवाधरात्तात् ॥ सर्वतो मां पाहि पाहि समंतात् ॥ ३ ॥

त्वं वाग्ड़मयस्त्वं चिन्मयः ॥ त्वं आनंदमयस्त्वं ब्रम्हमयः ॥ त्वं सच्चिदानंदाद्वितीयोसि ॥ त्वं प्रत्यक्षं ब्रम्हासि ॥ त्वं ज्ञानमयो विज्ञानमयोसि ॥ ४ ॥

सर्वं जगदिदं त्वत्तो जायते ॥ सर्वं जगदिदं त्वत्तस्तिष्ठति ॥ सर्वं जगदिदं त्वयि लयमेष्यति ॥ सर्वं जगदिदं त्वयि प्रत्येति ॥ त्वं भूमिरापो नलो निलो नभः ॥ त्वं चत्वारि वाक्पदानि ॥ ५ ॥

त्वं गुणत्रयातीतः ॥ त्वं देहत्रयातीतः ॥ त्वं कालत्रयातीतः ॥ त्वं मूलाधार: स्थितोसि नित्यम ॥ त्वं शक्ति त्रयात्मकः ॥ त्वां योगिनो ध्यायन्ती नित्यम ॥

त्वं ब्रम्हास्त्वंविष्णुस्त्वंरुद्रस्त्वंइंद्रस्त्वंअग्निस्त्वंवायुस्त्वंसूर्यस्त्वंचंद्रमास्त्वं ब्रम्हभूर्भुवस्वरोम् ॥ ६ ॥

गणादिं पूर्वमुच्चार्यं वर्णादिं तदनंतरम् ॥ अनुस्वारः परतरः ॥ अर्धेंदुलसितम् ॥ तारेण ऋध्दम् ॥ एतत्तव मनुस्वरुपम् ॥ गकारः पूर्वरुपम् ॥ अकारो मध्यमरुपम् ॥ अनुस्वारश्चान्त्यरुपम् ॥ बिन्दुरुत्तररुपम् ॥ नादःसंधानम् ॥ संहितासंधी: ॥ सैषा गणेश विद्या ॥ गणकऋषि: निछॄद् गायत्री छंदः ॥ गणपतीर्देवता ॥ ॐ गं गणपतये नमः ॥ ७ ॥

एकदंताय विद्महे वक्रतुंडाय धीमहि ॥ तन्नो दंति: प्रचोदयात् ॥ ८ ॥

एकदंतं चतुर्हस्तं पाशमंकुशधारिणम् ॥ रदं च वरदं हस्तै बिभ्राणं मूषकध्वजम् ॥ रक्तं लंबोदरं शूर्पकर्णकं रक्तवाससम् ॥ रक्तगंधानुलिप्तांगं रक्तपुष्पै: सुपूजितम् ॥ भक्तानुकंपिन देवं जगत्कारणमच्युतम् ॥

आविर्भूतं च सृष्ट्यादो प्रकॄते: पुरुषात्परम् ॥ एवं ध्यायति यो नित्यम् स योगी योगिनां वरः ॥ ९ ॥

नमो व्रातपतये । नमो गणपतये नमः । प्रमथपतये । नमस्ते अस्तु लंबोदराय एकदंताय ॥ विघ्ननाशिने शिवसुताय ॥ श्री वरदमूर्तये नमः ॥ १० ॥

‘गण‘ म्हणजे अष्टवसूंचा समूह. ‘वसु’ म्हणजे दिशा, दिकपाल, दिक् देव म्हणून दिशांचा स्वामी आणि ‘पती’ तो गणपती. इतर देवता त्याच्या परवानगीशिवाय कोणत्याही दिशेने येऊ शकत नाहीत. म्हणून कोणतेही मंगल कार्य किंवा इतर कोणत्याही देवतेची पूजा करतांना प्रथम गणपतीपूजन करतात. गणपतीने एकदा दिशा मोकळया केल्या की, ज्या देवतेची आपण पूजा करीत असतो, ती तिथे येऊ शकते. यालाच ‘महाद्वारपूजन’ किंवा ‘महागणपतीपूजन’ असे म्हणतात.याशिवाय ‘गण ‘ म्हणजे पवित्रके,जी अतिशय सूक्ष्मातिसूक्ष्म असतात म्हणून गणपती म्हणजे पवित्रकांचा स्वामी.

जीवसृष्टीवर विघातक परिणाम करणाया ‘तिर्यक’व ‘विस्फुटीत लहरींचा समूह’ म्हणजे ‘गण’,त्याच्यावर नियंत्रण ठेवणारा तो गणपती. ह्या 360 वेगवेगळया लहरी अष्टदिशांमधून अव्याहतणे प्रवास करीत असतात. अशां या गणपतीची आराधना करतांना पूजा, उपवास व अर्थवशीर्षाची आर्वतले करतात. त्यापैकी पूजा ही षोडशोपचार करून प्राणप्रतिष्ठा करतात. धूप, दीप, नैवेद्य, आरती करून मूर्तीत प्राण जागृत करतात.

पूजा करतांना लाल वस्त्र, तांबडे फूल व रक्तचंदन वापरतात. लाल रंगामुळे वातावरणातील गणपतीची पवित्रके मूर्तीक़डे जास्त प्रमाणात आकृष्ट होतात व मूर्ती जागृत व्हावयास मदत होते. गणपतीला दुर्वा आवडतात. म्हणजे गणपती दुर्वांनी आच्छादल्यामुळे मूर्तीच्या बाजूने दुर्वामचा वास निघायला लागतो. हा गंध गणपतीच्या आकारात संप्रषित होतो म्हणून गणपतीच्या पवित्रकांच्या आकाराला या आकाराकडे येणे सोपे जाते यालाच मूर्ती जागृत झाली असे म्हणतात. याशिवाय शमीमध्ये ‘अग्नीचावास’ आहे व मंदार हे ‘एक वानस्पत्य रसायन’आहे म्हणून गणपतीला प्रिय आहे.उपास किंवा उपवास हे व्रत असून या व्रताची देवता ‘श्री सिध्दीविनायक’ आहे. सर्व चांगले व्हावे ह्याकरिता ‘विनायकी’ करतात. ‘संकष्टी’ ह्या व्रताची देवता ‘श्री विघ्नविनायक’ आहे. विघ्न म्हणजे संकट, पृथ्वीपासून येणाऱ्या 360 लहरींनी आपण वेढले जातो. त्यामुळे शरीरातील प्रवाह बंदिस्त होतात व यालाच ‘संकट’ म्हणतात. कृष्ण पक्षात 360 लहरी जास्त प्रमाणात कार्यरत असतात. त्यामुळे शरीराच्या नाडयांतील प्रवाह बंदिस्त होतात.

‘अथर्वशीर्ष‘- ‘थर्व’ म्हणजे गरम, ‘अथर्व’ म्हणजे शांती व ‘शीर्ष’ म्हणजे मस्तक. ‘ज्याच्या पुर0चरणाने मस्तकास शांती प्राप्त होते ते अर्थवशीर्ष होय’. यानंतर नैवेद्य, या नैवेद्यात परिपूर्ण आहारात मोदकाचा समावेश असतो. मोदक हे ज्ञानाचे प्रतीक आहे म्हणून त्याला ‘ज्ञानमोदक’ असेही म्हणतात. ज्ञान प्रथम थोडे आहे असे वाटते. (मोदकाचे टोक हे त्याचे प्रतीक आहे.) पण अभ्यास करू लागल्यावर समजते की ज्ञान हे फारच मोठे आहे. मोदक गोड असतो, ज्ञानाचा आनंदही तसाच असतो. पूजा करणारा गणेश लहरींनी सपृक्त व्हावा, हा पूजेचा उद्देश असतो. ही संपृक्तता वाढविण्यातला शेवटचा टप्पा म्हणजे ‘उत्तरपूजा’. उत्तरपूजेच्यावेळी मूर्तीत असलेली सर्व पवित्रके एकदम बाहेर पडतात व पूजा करणाऱ्याला त्याचा लाभ होतो. गणपती हा बुध्दीदाता आहे म्हणून प्रथम ‘श्री गणेशायनम:’ असे लिहितात. ज्ञान ग्रहण केले तर ते शब्दबध्द करण्याचे काम सरस्वतीचे आहे. गणपती ही एकमेव देवता ‘शब्दभाषा’ म्हणजेच ‘नादभाषा’ जाणणारी देवता आहे. आपण बोलतो ती नादभाषा गणपती समजू शकतो म्हणूनच तो लवकर प्रसन्न होणारा देव आहे. इतर देव बहुतांशी प्रकाशभाषा समजू शकतात. गणपती ही नादाचे प्रकाशात व प्रकाशाचे नादात रूपांतर करणारी देवता आहे. ‘गणेशविद्या’ म्हणजे ध्वनीवर आधारीत लेखशास्त्र. ‘गं’ हा बीजमंत्र नीट लिहिण्याच्या संदर्भात हा शब्द या अर्थाने गणपती अर्थवशीर्ष या स्तोत्रात वापरलेला आहे. अशी ही गणपती देवता व तिचे पूजन भक्तिभावाने केल्यास तसेच दररोज गणेशाला नमन केल्यास प्रत्येकाला त्याचा जरूर अध्यात्मिक फायदा होतो.

करदर्शन

कराग्रे वसते लक्ष्मी: करमध्ये सरस्वती ।
करमूले तु गोविंद: प्रभाते करदर्शनम् ।

भूमिवंदन

समुद्रवसने देवि पर्वतस्तनमण्डले ।
विष्णुपत्नि नमस्तुभ्यं पादस्पर्श क्षमस्व मे ।

भोजनापूर्वीची प्रार्थना

वदनि कवल घेता नाम घ्या श्रीहरीचे
सहज हवन होते नाम घेता फुकाचे
जीवन करि जिवीत्वा अन्न हे पूर्ण ब्रम्ह
उदरभरण नोहे जाणिजे यज्ञ कर्म ।। १ ।।
जनी भोजनी नाम वाचे वदावे
अति आदरे गद्य घोषे म्हणावे
हरि चिंतने अन्न सेवीत जावे
तरी श्रीहरी पाविजे तो स्वभावे ।। २ ।।
उपासनेला दृढ चालवावे भूदेव संतासि सदा नमावे
सत्कर्मयोगे वय घालवावे सर्वांमुखी मंगल बोलवावे ।। ३ ।।
ॐ सह नाववतु सह नौ भुनक्तु सहवीर्यं करवावहै
तेजस्वि नावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॐ शांति: शांति: शांति: ।।

भोजनप्रसंगी मुलांनी म्हणायचा श्लोक

देवा अन्न दिलेस मज तू
तुझे आभार मानू किती
आईनेही पदार्थ सुंदर किती
केले प्रयासे अति
वाया न दवडीन अन्न कणही
मी जेवतांना कदा,
देसी तूच सुबुध्दी शक्ती मजला
या अन्नरूपे सदा ।

शुंभकरोती

शुभं करोती कल्याणम्
आरोग्यम् धनसंपदा
शत्रुबुध्दी विनाशाय
दीपज्योतिर्नमोस्तु ते ।
दिव्या दिव्या दीपत्कार
कानी कुंडल मोतीहार
दिव्याला पाहून नमस्कार ।
तिळाचे तेल कापसाची वात,
दिवा जळो सारी रात
दिवा लावला तुळशीपाशी,
उजेड पडला विष्णूपाशी
माझा नमस्कार सर्व देवांपाशी|