महाराष्ट्र आणि मराठी इतिहास

मराठी माणूस कोण, याची एक साधी-सोपी पण अर्थपूर्ण व्याख्या आचार्य प्र.के. अत्रे यांनी केली होती. ज्याला तुकोबाचा एकतरी अभंग तोंडपाठ येतो, तोच अत्र्यांच्या मते खरा मराठी माणूस! याच चालीवर असे म्हणता येईल की, ‘ग्यानबा – तुकाराम’ हा मंत्र ज्याच्या कानी पडलेला नाही असा एकतरी मराठी माणूस आढळेल का? ‘ज्ञानदेवे रचिला पाया तुका झालासे कळस ‘ या शब्दात जिचे वर्णन केले जाते, त्या परंपरेशी प्रत्येक मराठी माणूस प्रत्यक्षाप्रत्यक्षपणे जोडलेला असतो. ‘ग्यानबा-तुकाराम’ याप्रमाणे ‘शिवाजी महाराज की जय’ या मंत्रानेसुध्दा मराठी माणूस भारलेला असतो. अशी काय बरं जादू आहे ज्ञानेश्वर, तुकाराम आणि शिवाजी या नावांमध्ये? ही तुमच्या-आमच्यासारखीच हाडा-मांसाची माणसे होती; पण कालच्या आणि आजच्या मराठी समाजाला व्यापून राहिलेल्या सांस्कृतिक बंधुभावाची ती महान प्रतीके होती. अशा प्रतिकांद्वारे आपल्याला परंपरा कळते, संस्कृती कळते, इतिहास कळतो. अधिक वाचा… नवीन मासिक सदर

प्राणी-पक्षी माझे सांगाती

नंदिनी’ म्हणजे माझी ‘नंदी’ ! नंदी ही एक धष्टपुष्ट, रुबाबदार आणि मोठी काळी, धारदार शिंग डोक्यावर मिरविणारी हरियाणा जातीची गाय होती. नंदी बरोबर माझी ओळख झाली आणि माझं जगच बदलून गेले. तिच्या-माझ्यात एक अनाकलनीय व घट्ट असा मानसिक बंध तयार झाला. तिच्या बरोबरीच्या १४ वर्षांच्या सहवासात आम्ही दोघीही भावनिकरीत्या, अध्यात्मिकरीत्या नकळत एकमेकींत गुंतत गेलो. अधिक वाचा…

मराठी दाग-दागिने

केसांत मोती निरनिराळी पदके वापरून केशरचना करण्याची पध्दत आजही आहे. पुर्वी वेणी घातलेल्या केसांत नगाचा वापर केला जाई. या नगात गोंडे फुलांचा संच असून नाग, केवडा, चंद्र, सूर्य, स्वस्तिक या चित्रांची पदके असत. अंबाडा सजविण्यासाठी नगाचा वापर करत. भांगाच्या मध्यभागी, बिंदी, बोर, भांगसर, बिजवरा यांसारखी आभूषणे लावली जात. आंबोडयातील फुले – ही अंबाडा तसेच वेणी सजवण्यासाठी वापरतात. ही सतराव्या शतकापासून प्रचलित आहेत. अधिक वाचा…

वारली चित्रकला

ठाणे जिल्ह्यातील वारली आदिवासींची चित्रकला ही त्यांच्या आयुष्याचं एक अविभाज्य अंग आहे. एक सहजगत्या उमलणारी भावाभिव्यक्ति आहे. भोळया भाबडया आदिवासींच्या खडतर आयुष्यातला तो एक आनंदाचा क्षण आहे. त्यांचं वेगळं जग, रीतीरिवाज, सण, उत्सव, दैनंदिन जीवनातील अनेक प्रसंग नकळत हळुवारपणे त्यांच्या कुडाच्या भिंतींवर साकार होत जातात. गावात एखादं लग्न ठरलं की पंचक्रोशीतले लहान मोठे पुरूष-स्त्री चित्रकार उत्स्फूर्त भावनेने जमा होतात. मोठया उत्साहानं सारी घरं रंगवून टाकतात. असं त्यांचं जगणं आहे. रानफुलासारखं, निखळ नि मोकळं. अधिक वाचा…

खाशी मराठी पंगत

बदलत्या सामाजिक परिस्थितीनुसार जेवणाखाणाच्या पध्दती बदलल्या आहेत. आजच्या ‘झटपट’च्या व वेगवान युगात जेवणाच्या पंगती घालायला व त्यासाठी मोकळा वेळ काढायला कुणालाही फुरसद नाही. परंतु जुन्या काळच्या मराठी पंगतींमध्ये एक शान होती. ती कशी? पूजा-अर्चा, मंगल कार्ये आणि सणाशी निगडीत असे विधी पार पडल्यानंतर जेवणाच्या पंगतीची गडबड उडे. बसायला लाकडी नक्षीदार पाट, मागे टेकायला पाट व समोर चौरंग असे. चौरंगांवर चांदीची ताटे, वाटया, तांब्या-भांडी मांडली जात. ताटाभोवती सुरेख महिरपींची रांगोळी रेखली जाई. मुख्य पाहुण्याच्या ताटाभोवती फुलापानांची सजावट होई. सुवासिक उदबत्त्यांचा गंध दरवळू लागे. सनईवर संगीत सुरू होई. चांदीच्या समयांचा मंदसा प्रकाश वातावरण उजळून टाकत असे. अधिक वाचा…

हमखास चुकणारे शब्द

-हस्वऐवजी दीर्घ उच्चार केल्यास शब्दाचा अर्थ कसा बदलतो हे या उदाहरणावरून दिसन येईल. शिर म्हणजे डोके, शीर म्हणजे रक्तवाहिनी. या शब्दाचा वाक्यात वापर करताना त्या वाक्याचा अर्थ लक्षात घेतल्यास शब्द लिहिताना अडचण येणार नाही. मौंजीबंधन मनस्ताप अनिर्वचनीय दुष्कृत्य मूर्च्छा जितेंद्रिय महीपाल स्वादुपिंड स्थितिस्थापक शालिनी षड्रिपू गुंजारव षोडशोपचार विजिगीषा भित्तिचित्र भीकबाळी मीनाक्षी धीरोदात्त नीरद संचित पाणिग्रहण माणुसकी शिरस्त्राण अतिथी भानूदय नीरज हळूहळू अमानुष भ्रमिष्ट अस्थिपंजर अत्युच्च टिपूर योगिराज गांभीर्य उखळणी कित्येक बुध्दिबळ जीर्णोध्दार किमती अधिक वाचा…

---